एआईले शेयर बजारमा कसरी काम गर्छ? नेपालको सन्दर्भमा एआईको प्रयोग कतिकाे उचित ?

काठमाडाैँ । प्रविधिको विकाससँगै हरेक क्षेत्रमा परिवर्तन आइरहेको छ र शेयर बजार पनि यसबाट अछुतो छैन। पछिल्लो समय आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्स (एआई) को प्रयोग शेयर कारोबारमा बढ्दो छ। ठूला संस्थागत लगानीकर्तादेखि सामान्य लगानीकर्तासम्म, एआईले कारोबार गर्ने र निर्णय लिने तरिकामा क्रान्ति ल्याइरहेको छ। तर प्रश्न उठ्छ, यो प्रविधि सामान्य लगानीकर्ताका लागि कति उपयोगी छ? आउनुहोस्, यसका विभिन्न पक्षहरूलाई केलाऔं।

एआईले शेयर बजारमा कसरी काम गर्छ?

एआईले मानिसले भन्दा छिटो र ठूलो परिमाणमा डाटा विश्लेषण गरेर शेयर बजारमा काम गर्छ। यसले मुख्यतया निम्न तरिकाले काम गर्छ:

1. विशाल डाटाको विश्लेषण (Data Analysis): एआईले केही सेकेन्डमै लाखौं समाचार, वित्तीय रिपोर्ट, सामाजिक सञ्जालका पोष्ट, कम्पनीको घोषणा र मूल्यको उतारचढाव जस्ता डाटाहरूलाई विश्लेषण गर्न सक्छ। यो क्षमता मानिसको लागि असम्भव छ।

2. प्याटर्न पहिचान (Pattern Recognition): यसले बजारको ऐतिहासिक डाटामा लुकेका ढाँचा (Patterns) र प्रवृत्तिहरू (Trends) पत्ता लगाउँछ। यसका आधारमा भविष्यमा कुन शेयरको मूल्य कता जान सक्छ भन्ने अनुमान लगाउन मद्दत गर्छ।

3. एल्गोरिथमिक ट्रेडिङ (Algorithmic Trading): एआईले पूर्वनिर्धारित नियम र विश्लेषणको आधारमा स्वचालित रूपमा शेयर खरिद-बिक्री गर्न सक्छ। यसलाई ‘Algo-Trading’ पनि भनिन्छ। जब कुनै शेयरको मूल्य निश्चित बिन्दुमा पुग्छ, एआईले तुरुन्तै कारोबार गर्छ।

4. बजारको भावना विश्लेषण (Sentiment Analysis): एआईले सामाजिक सञ्जाल (जस्तै: ट्वीटर, फेसबुक) र समाचारहरूमा कुनै निश्चित कम्पनी वा समग्र बजारप्रति लगानीकर्ताको भावना कस्तो छ (सकारात्मक, नकारात्मक वा तटस्थ) भनेर विश्लेषण गर्छ। यसले बजारको मूड बुझ्न मद्दत गर्छ।

5. जोखिम व्यवस्थापन (Risk Management): एआईले तपाईंको लगानी पोर्टफोलियोको जोखिम स्तर मापन गर्न र जोखिम कम गर्नका लागि कुन-कुन शेयरमा विविधीकरण गर्ने भनेर सुझाव दिन सक्छ।

लगानीकर्ताका लागि एआईका फाइदाहरू

एआईको प्रयोगले लगानीकर्तालाई धेरै फाइदा पुग्न सक्छ:

• छिटो र तथ्यमा आधारित निर्णय: एआईले विशाल डाटामा आधारित भएर सुझाव दिने हुँदा निर्णयहरू तथ्यपरक हुन्छन्। यसले अनुमान र हल्लाको भरमा गरिने लगानीलाई कम गर्छ।

• भावनाविहीन कारोबार: मानिसले डर र लोभ जस्ता भावनामा आएर गलत निर्णय लिन सक्छ। बजार घट्दा डराएर बेच्ने र बढ्दा लोभिएर किन्ने गल्ती एआईले गर्दैन। यसले अनुशासित कारोबार गर्न सघाउँछ।

• जटिल विश्लेषणमा सहज पहुँच: पहिले ठूला लगानीकर्ता र संस्थाहरूले मात्र प्रयोग गर्ने जटिल विश्लेषण उपकरणहरू अब एआई-संचालित प्लेटफर्ममार्फत साना लगानीकर्ताको पहुँचमा पनि पुग्न थालेका छन्।

• समयको बचत: बजार विश्लेषण र अनुसन्धानमा लाग्ने धेरै समय एआईले बचाइदिन्छ, जसले गर्दा लगानीकर्ताले आफ्नो रणनीति बनाउनमा बढी ध्यान दिन पाउँछन्।

• व्यक्तिगत सल्लाह (Robo-Advisors): रोबो-सल्लाहकारहरू एआई-संचालित प्लेटफर्म हुन् जसले तपाईंको आम्दानी, जोखिम लिन सक्ने क्षमता र लगानी लक्ष्यको आधारमा व्यक्तिगत लगानी सल्लाह दिन्छन्। यो परम्परागत वित्तीय सल्लाहकारभन्दा सस्तो हुन्छ।

एआईका चुनौती र जोखिमहरू

फाइदाका बाबजुद एआईका केही सीमितता र जोखिमहरू पनि छन्:

• बजारको अप्रत्याशितता: एआईले ऐतिहासिक डाटामा आधारित भएर काम गर्छ। कोभिड-१९ महामारी वा कुनै राजनीतिक घटना जस्ता अप्रत्याशित (Black Swan) घटनाहरू हुँदा एआईको अनुमान गलत साबित हुन सक्छ।

• डाटाको गुणस्तर र पूर्वाग्रह: यदि एआईलाई दिइएको डाटा गलत वा पूर्वाग्रही छ भने, त्यसले दिने नतिजा पनि गलत हुन्छ। यसलाई ‘Garbage In, Garbage Out’ सिद्धान्त भनिन्छ।

• महँगो र जटिल प्रविधि: उच्च स्तरको एआई प्रणालीहरू महँगो र प्राविधिक रूपमा जटिल हुन्छन्, जुन सामान्य लगानीकर्ताको पहुँचभन्दा बाहिर हुन सक्छ।

• प्राविधिक समस्या: एआई प्रणालीमा आउने कुनै पनि प्राविधिक गडबडीले ठूलो नोक्सानी निम्त्याउन सक्छ, विशेषगरी एल्गो-ट्रेडिङमा।

• अत्यधिक निर्भरता: एआईमा पूर्ण रूपमा निर्भर हुँदा लगानीकर्ताले आफ्नो विवेक र अनुसन्धान गर्ने बानी गुमाउन सक्छन्।

नेपालको सन्दर्भमा एआईको प्रयोग

नेपालको शेयर बजारमा एआईको प्रयोग अझै प्रारम्भिक चरणमा छ। केही ठूला ब्रोकर कम्पनी र संस्थागत लगानीकर्ताहरूले डाटा विश्लेषणका लागि केही हदसम्म स्वचालित उपकरणहरू प्रयोग गर्न थालेका छन्, तर सर्वसाधारण लगानीकर्ताको पहुँचमा उन्नत एआई उपकरणहरू आइसकेका छैनन्।

यद्यपि, नेपालमा पनि यसको भविष्य उज्ज्वल छ। भविष्यमा नेपाली लगानीकर्ताले पनि निम्न प्रकारका एआई-संचालित सेवाहरू उपयोग गर्न सक्नेछन्:

• नेप्सेको डाटा विश्लेषण गर्ने एप्स।

• कम्पनीहरूको वित्तीय रिपोर्टलाई सरल भाषामा बुझाउने उपकरण।

• नेपाली सन्दर्भमा काम गर्ने रोबो-सल्लाहकार।

निस्सन्देह, एआई शेयर कारोबारका लागि एक शक्तिशाली औजार हो, तर यो कुनै जादुको छडी होइन। यसले लगानीकर्तालाई सही र छिटो निर्णय लिन मद्दत गर्छ, तर यसले बजारको सम्पूर्ण जोखिम हटाउन सक्दैन।

साना लगानीकर्ताका लागि सुझाव:

• एआईलाई निर्णय गर्ने अन्तिम अधिकार नदिनुहोस्। यसलाई एक सहायक वा सल्लाहकार को रूपमा प्रयोग गर्नुहोस्।

• एआईले दिएको सुझावलाई आफ्नो विवेक र आधारभूत विश्लेषण (Fundamental Analysis) सँग दाँजेर मात्र लगानीको निर्णय लिनुहोस्।

• एआई-संचालित उपकरणहरू प्रयोग गर्दा त्यसको सीमितता र जोखिमबारे सचेत रहनुहोस्।

अन्त्यमा, एआईको सही प्रयोगले तपाईंलाई एक सूचित र अनुशासित लगानीकर्ता बन्न मद्दत गर्न सक्छ, तर अन्तिम निर्णय र त्यसको जिम्मेवारी स्वयं लगानीकर्ताकै हुन्छ।