Thursday 13th of November 2025/२०८२ कार्तिक २७ 
Thursday 13th of November 2025/२०८२ कार्तिक २७
नेपालका आर्थिक चुनौतीहरू पार गर्न दीर्घकालीन रणनीति आवश्यक छ। केवल रेमिट्यान्समा निर्भर हुनुको सट्टा देशभित्रै रोजगारी सिर्जना, उत्पादनशीलता वृद्धि, लगानीमैत्री वातावरण विकास, पूर्वाधार सुदृढीकरण र नीति कार्यान्वयनमा सुधार गर्न जरुरी छ। यसका लागि सरकार, निजी क्षेत्र, नागरिक समाज र अन्तर्राष्ट्रिय सहयोग एकैसाथ लाग्नुपर्छ। देशको आर्थिक संरचनाका लागि स्पष्ट दृष्टिकोण, निश्चित लक्ष्य, दृढ अठोट र विश्वास अपरिहार्य छ। उद्योग व्यवसायमैत्री नीति र उद्योगी व्यवसायीप्रतिको सम्मानको आधारशीलामा स्थानीय स्रोत, साधनको समुचित प्रयोगमार्फत उच्च अङ्कको आर्थिक वृद्धि हासिल गर्न सकिनेछ।
नेपाल एक विकासोन्मुख मुलुक हो जसले विविध आर्थिक समस्याहरूको सामना गरिरहेको छ। यी चुनौतीहरूले राष्ट्रको दीगो आर्थिक विकास, रोजगारी सिर्जना, गरिबी निवारण र जीवनस्तर सुधारमा बाधा उत्पन्न गरिरहेका छन्। यहाँ नेपालमा देखिएका प्रमुख आर्थिक चुनौतीहरूको विस्तृत विश्लेषण गरिएको छ :
नेपालको अर्थतन्त्र ठूलो मात्रामा वैदेशिक रोजगारबाट प्राप्त हुने रेमिट्यान्समा आधारित छ। हरेक वर्ष लाखौं युवा खाडी मुलुक, मलेसिया, कोरिया जस्ता देशहरूमा रोजगारीको लागि जान्छन्। रेमिट्यान्सले देशको वैदेशिक मुद्रा सञ्चितिमा ठूलो योगदान दिएको भए तापनि, यसमा अत्यधिक निर्भरता दीर्घकालीन रूपमा जोखिमपूर्ण हुन्छ। कारणहरू:
देशभित्र रोजगारीको अभावले युवाहरूलाई विदेश जान बाध्य बनाएको छ।
सीप विकास नभएका कारण युवाहरू न्यून दक्ष श्रमिकको रूपमा विदेश जानुपरेको छ।
देशको उत्पादनशीलता र आत्मनिर्भरतामा नकारात्मक असर परेको छ।
नेपालको ठूलो जनसंख्या कृषि पेशामा आधारित भए तापनि, कृषि प्रणाली अझै परम्परागत छ। प्राविधिक ज्ञान, सिंचाइ, बीउ, मल, यन्त्रको अभावले कृषि क्षेत्र कमजोर छ। फलस्वरूप:
उत्पादन लागत उच्च र आम्दानी न्यून छ।
कृषिमा आधारित उद्योगहरूको विकास हुन सकेको छैन।
कृषिजन्य वस्तुहरू आयात गर्नु पर्ने अवस्था आएको छ।
नेपालको आयात र निर्यातमा अत्यन्तै असन्तुलन छ। हामी मुख्यतया भारत, चीन लगायत अन्य मुलुकबाट खाद्यान्न, इन्धन, वस्त्र, मेसिनरी सामग्री आयात गर्छौं भने निर्यात हुने वस्तुहरू सीमित छन्:
हस्तकला, कार्पेट, गार्मेन्ट्स, जडिबुटी आदि सीमित वस्तु मात्र निर्यात हुन्छन्।
औद्योगिक उत्पादनको कमजोरी ले निर्यातयोग्य वस्तुको संख्या घटाएको छ।
विदेशी मुद्रा सञ्चिति घट्ने जोखिम सधैं रहन्छ।
नेपालमा यातायात, बिजुली, सञ्चार, जल व्यवस्थापन, शिक्षा र स्वास्थ्य जस्ता आधारभूत पूर्वाधारहरू अझै पनि कमजोर छन्। उदाहरण:
ग्रामीण क्षेत्रका धेरै ठाउँमा अझै सडक सञ्जाल पुगेको छैन।
विद्युत् आपूर्ति अस्थिर छ, यद्यपि जलविद्युत् सम्भावना ठूलो छ।
आधुनिक सञ्चार पहुँच अझै सबै ठाउँमा विस्तार भएको छैन।
पूर्वाधारको अभावले निजी लगानी आकर्षित गर्न गाह्रो बनाएको छ र विकासका अन्य क्षेत्रहरूमा पनि अवरोध पुर्याएको छ।
नेपालको राजनीति लामो समयदेखि अस्थिर रहँदै आएको छ। यसले गर्दा:
दीगो र लगानीमैत्री नीति बनाउने प्रक्रियामा बाधा पुग्छ।
बनेका नीति पनि कार्यान्वयनमा कमजोर हुन्छन्।
निजामती प्रशासनमा भ्रष्टाचार, ढिलासुस्ती र जवाफदेहिताको कमी देखिन्छ।
सही नीति कार्यान्वयन नभएकै कारण धेरै विकास परियोजनाहरू अलपत्र परेका छन्।
नेपालको श्रमशक्ति जनसंख्या उच्च भए तापनि, धेरैजसो बेरोजगार वा अल्परोजगार छन्। शिक्षित युवाहरू समेत उपयुक्त रोजगारी नपाई विदेशिन बाध्य छन्। कारण:
शिक्षा प्रणाली रोजगारमुखी नभएको,
व्यवसायिक तथा प्राविधिक शिक्षाको अभाव,
औद्योगिक विकासको कमी।
यसले देशको मानव संसाधनलाई प्रवासमा लिइरहेको छ, जसले दीर्घकालीन विकास क्षमतालाई असर पार्छ।
नेपालले वैदेशिक लगानी आकर्षित गर्न अनेक प्रयास गरे पनि लगानीकर्ताहरू निम्न कारणले हिचकिचाउँछन्:
जटिल कानुनी प्रक्रिया,
राजनीतिक र नीति अस्थिरता,
पूर्वाधारको कमी,
पारदर्शिताको अभाव।
यसले उद्योग, पर्यटन, ऊर्जा जस्ता क्षेत्रमा लगानी विस्तार रोकिएको छ।
नेपाल हिमाली देश भएकोले जलवायु परिवर्तनको प्रभावमा छ। पहिरो, बाढी, सुख्खा, असिना जस्ता विपद्ले हरेक वर्ष अर्थतन्त्रमा ठूलो क्षति पुर्याउँछन्। विशेष गरी:
कृषिमा प्रत्यक्ष असर,
पूर्वाधार ध्वस्त हुने खतरा,
गरिबी र विस्थापन बढ्ने अवस्था।
